لطفاْ در مورد موضوعات و مطالب نظرات خود را بدهید .

اگر كمي و كاستي در قسمتهاي مختلف وبلاگ از جمله موضوعات و مطالب وبلاگ ملاحظه مي كنيد ما را در جريان قرار بدهيد . تا بتوانم مطالب مفيد و مناسبي را در اختيار دوستان شيلاتي عزيز قرار بدهم .

                      با تشکر از شما دوست گرامی    

  آرشیو نظرات   

منظور از تغذیه غذایی است که خارج از آب برای مصرف ماهی تهیه و در آب در اختیارش قرار گیرد .

ضریب غذایی :
مقدارغذای دستی داده شده تقسیم بر مقدار افزایش بیومتری گرفته شده از ماهی مورد نظررا ضریب غذایی مطلق گویند یعنی اگر در استخر غذا دیگری نباشد و ما ۵۰۰ کیلو غذای دستی داده ایم و ۱۰۰ کیلو ماهی برداشت کرده باشیم ضریب غذایی این غذا ۵ می باشد .

ضریب غذایی استخر :
در استخرهای خاکی پرورش نیمه متراکم که مقداری غذای طبیعی وجود دارد . مقدار غذای دستی داده شده تقسیم بر میزان تولید نهایی ضریب غذایی استخر می باشد که اگر در این محاسبه ضریب غذایی استخر پایین تر از ۵/۲ باشد آماده سازی و تغذیه خوب بوده است . و اگر از ۵/۲ بالاتر بود غذای دستی زیادی استفاده شده و یا آماده سازی به خوبی انجام نشده است.

ضریب تبدیل غذا :
هر غذایی برای ماهی یک ضریب تبدیل به گوشت دارد که در محاسبه مقدار تهیه آن غذا برای مقدار افزایش وزن ماهی باید مد نظر قرار گیرد مانند : گندم ضریب تبدیل غذایی۵ دارد یعنی هر ۵ کیلو گرم گندم تبدیل به یک کیلو افزایش وزن گوشت ماهی می شود .( ضریب تبدیل غذایی گندم ۵ ، سبوس برنج ۱۵ ، شبدر و یونجه ۲۵ ، سور گوم ۲۵ ، لوئی ۳۵ و آزولا و گیاهان دیگر آبزی حدود ۶۰ است) غذاهایی که آب زیاد یا فیبر زیاد دارد ضریب آن بالاست.

عوامل موثر در ضریب غذایی استخر :
گونه ماهی : غذا باید متناسب با نوع ماهی باشد یعنی علف برای آمور و گندم و سبوس برای کپور معمولی
اندازه غذا : میزان و ابعاد و اندازه غذا بر اساس سن و مرحله رشد ماهی در نظر گرفته می شود تا ماهی به تناسب اندازه دهان خود بتواند با یک بار بازو بسته کردن دهان غذای کافی را بگیرد اگر غذا ریز باشد یا بزرگ مقدار انرژی مصرف شده ماهی برای غذا خوری بیشتر می شود و در رشد نهایی و وزن آن تاثیر می گذارد .
اکسیژن محلول :اگر مقدار اکسیژن نرمال در استخر تامین باشد ( ۵ میلی گرم برای آمور و ۴ میلی گرم برای کپور ) ماهی با اشتها غذا خورده و هضم می کند ولی اگر اکسیژن کم باشد یعنی از ۳ میلی گرم در لیتر کمتر باشد باعث استرس در ماهی می شود که یا غذا نمی خورد یا خوب هضم نمی کند.
تولید مثل : اگر ماهی در شرایط مهیای تولید مثل قرار بگیرد غذای خورده شده را صرف رسیدگی به گنادهای جنسی کرده و این غذا منجر به افزایش وزن نمی شود .
ماهی های هرز : هر چقدر ماهی هرز استخر زیادتر باشد علاوه بر ایجاد استرس و مشکل برای ماهی ها با مصرف غذای استخر باعث بالاتر رفتن ضریب غذایی استخر(کاهش بازدهی غذا) می شوند .
PH : اگر PH از محدوده ۵/۶ تا ۹ فراتر رود در فرایند غذا خوردن و هضم آن و تبدیل به گوشت ایجاد اخلال می گردد و ضریب غذایی استخر بالا می رود .
آرامش در استخر : زمان غذا خوری ماهی ها باید از هر گونه تردد بی مورد روی دیواره ها و یا ایجاد سر و صدای زیاد که باعث استرس ماهی ها گردد خودداری شود . بخصوص ماهی های فیلتر کننده مانند فیتوفاگ که بسیارحساس و ترسو هستند و اگر در زمان غذا خوری فیتوفاگ که حوالی ظهر به اوج می رسد ایجاد استرس گردد تا مدتی از خوردن غذا خودداری می نماید .

چهار عامل ثابت در غذا دهی :
۱)زمان غذا دهی ثابت :اگر ساعت غذا دهی منظم باشد ماهی بموقع و به آرامی و با حداقل صرف انرژی خود را به محل غذا رسانده و تغذیه نموده و سپس به دنبال غذای طبیعی استخر ( دسر غذا ) می رود ولی اگر زمان متفاوت باشد ماهی همیشه در حال انتظار غذا بوده و دنبال غذای طبیعی نمی رود و هر وقت هم غذا گذاشته شد با سرعت و عجله و صرف انرژی زیاد خود را به حوالی محل غذا می رساند معمولا حدود ۷ روز طول می کشد تا ماهی به زمان غذای خود عادت کند و هر روز به موقع حوالی محل غذا خوری حاضر می شود . اگر یک روز در زمان مقرر نتوانستید غذا دهی انجام دهید بهتر است در آن روز به طور کلی این کار انجام نشود زیرا با غذا دهی درغیر از زمان ثابت همیشگی نظم غذا دهی به ماهی به هم می خورد .
تقدم و تاخر غذا : چون ماهی آمور علاقه زیادی به خوردن غذای خشک کپورمعمولی دارد باید ابتدا غذای آمور گذاشته شود وپس از آنکه ماهی آمور تغذیه نمود ۲(ساعت بعد) غذای کپور گذاشته شود اگر فاصله کمتر باشد ممکن است بعضی از آمورها که هنوز شروع خوردن علف نکرده اند به غذای کپور رو آوردند و اگر فاصله زیاد باشد ممکن است آموری که از علوفه تغذیه کرده است مجددا احساس گرسنگی کرده و به سمت غذای کپور برود . ( تغییر زمان غذا دهی باید به تدریج و طی چند روز انجام شود . )
۲)مکان غذا دهی ثابت : محل گذاشتن تشتک غذای کپور یا سبد علوفه آمور باید ثابت باشد ولی می توان به تدریج محل را تغییر داد تا بعد از چند روز ۲ فاصله ایجاد کرد که ضایعات پخش شده غذا در اطراف ظرف با تولید گازهای سمی برای غذا خوردن ماهی مشکل ایجاد نکند محل غذا خوری آمور و کپور باید در دورترین فاصله از هم قرار گیرد ولی نزدیک خروجی آب نباشد .
۳)کیفیت غذای ثابت : نوع غذا باید ثابت باشد ولی اگر قصد تغییر غذا را دارید باید تغییرات به تدریج انجام شود تا ماهی متوجه تغییر نوع غذا نشد و همچنان به تغذیه آن ادامه دهد این تغییر می بایست در طی یک هفته و از ۵ درصد -۱۰ درصد ۲۰ -درصد ۴۰- درصد ۶۰ – درصد ۸۰ – درصد و در نهایت ۱۰۰درصد صورت گیرد .
ایجاد شباهت ظاهری غذا نیز باید رعایت شود در روزهای اول درآوردن غذای جدید به شکل غذای قبلی مناسب تر است یعنی از ابتدای تغییر در روز اول آن ۵ درصد را ، به شکل غذای قبلی در آوریم و به تدریج می توان از میزان شباهت آن کاست تا در نهایت پس از تغییر غذا بصورت ۱۰۰ درصد با شکل جدید برای ماهی قرار داد .
۴) کمیت ( مقدار ) غذای ثابت : بین دو بیومتری که اساس تعیین مقدار غذا را مشخص می کند باید مقدار غذا ثابت باشد مگر اینکه با تجربه بتوان مقدار غذا را بر اساس بیومس و رشد تقریبی ماهی تغییر داد .

تغذیه کپور معمولی :
غذای دستی کپور معمولا باید از تیرماه شروع شود زیرا قبل از این غذای طبیعی استخر برای ماهی ها کفایت می کند البته می توان به تدریج مقدار کمی غذای دستی در استخر قرار داد و هر چه بیومس بالاتر رود(چون به تدریج غذای طبیعی استخر که نقش غذای کامل را دارد کاهش می یابد) باید با افزایش تدریجی غذای دستی آنرا جبران نمود .
اگر بیومس کپور معمولی در هکتار زیر ۷۰۰ کیلو باشد فقط غذای تکمیلی گذاشته شود .
اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلو باشد ۷۵% تکمیلی و ۲۵% کامل
اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلو باشد ۵۰% تکمیلی و ۵۰% کامل
اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلو باشد ۲۵% تکمیلی و ۷۵% کامل
اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۱۸۰۰ تا ۲۱۰۰ یا بیشتر باشد ۱۰۰% غذای کامل داده شود .
غذای تکمیلی غذایی است که تمام احتیاجات ماهی را برآورده نمی کند اما غذای کامل تمام احتیاجات ماهی را برآورده می سازد و با مصرف آن ماهی نیازی به غذای طبیعی ندارد .
در پرورش غیر متراکم بیومس پایین و در نتیجه غذا بیشتر (یا همه به صورت طبیعی) است .
در پرورش نیمه تراکم بیومس متوسط و غذادهی به تناسب هم طبیعی و هم دستی است .
یک فرمول غذای کامل برای کپور گندم نا مرغوب ۵۷% +سورگوم ۷% +کنجاله سویا ۲۰%+ آرد ماهی ۱۵%+کربنات کلسیم ۱% ( بصورت پلت ) .

نکات مهم در تغذیه کپور معمولی :
غذا در تشتکهای پلاستیکی که قطرش حدود ۶۵ سانتی متر و عمقش حدود ۱۵ سانتی متر باشد گذاشته شود به ازای هر ۸۰ تا ۱۲۰ کپور نیاز به یک تشتک می باشد . اگر در بیومتری متوجه شویم که رشد کپور دچار نوسان است یعنی یکی بزرگ و یکی کوچک است نشان دهنده عدم کفایت سفره غذا یا همان تشتکها است که باید تشتک جدید اضافه گردد ولی ابتدا نباید غذای زیادی در آن ریخت و از مقدار کم شروع تا به تدریج به اندازه مساوی سایر تشتکها برسد البته در کل غذا بر اساس بیومتری تغییری ایجاد نمی شود و اضافه یا کسر نگردد . عمق مکان قرار دادن تشتکها بین ۶۰ سانتی متر تا ۱ متر باشد و روی شیب دیواره باشد . فاصله تشتکها از همدیگر بین ۵ تا ۶ متر در نظر می گیرند . تشتکها راباید با طناب مهار کرد تا براحتی بیرون کشیده شود و داخل تشتکها سنگهایی گذاشته می شود که در هنگام خالی شدن مانع برگشتن یا کج شدن تشتک شود .
کپور باید در مدت ۲ ساعت غذایش را تمام کند اگر بعد از ۲ ساعت مقداری غذا باقی مانده است بیانگر زیاد بودن غذاست و اگر در ۵/۱ ساعت تمام شود نشان دهنده کم بودن غذاست ( پرورش نیمه تراکم ) در روزهای ابری اگر هوا دهی نمی شود و اکسیژن کمتر ازحد مطلوب است باید مقدار غذا نصف شود چون در شرایط کمبود اکسیژن ماهی خوب غذا نمی خورد اما اگر دستگاه هواده اکسیژن مطلوب را تامین می کند می توان همه غذا را داد .
تشتکها و حتی ظروف عمل آوری غذا حتما باید پلاستیکی باشد و از ظروف فلزی و گالوانیزه و روی مطلقا استفاده نشود. .
تشتکهای غذا پس از صرف آن باید از آب بیرون کشیده شود و شبها نباید در استخر باقی بماند .

آماده سازی غذای کپور معمولی :
خیساندن غذا : غلات مانند گندم ، جو ،‌ذرت و سبوس گندم و سبوس برنج و … را باید با آب خیساند . آب باید به اندازه ای باشد که غلات آنرا جذب کنند. نباید بیش از حد آب بر روی غلات ریخت چون برخی از مواد ویتامینه در آب حل می شود وقابلیت مصرف آن از بین می رود و اگر میزان آب کم باشد یا زمان خیساندن کوتاه باشد خوب نرم نمی شود . مدت زمان خیساندن نباید از ۶ ساعت کمتر و از ۱۲ ساعت بیشتر باشد اگر زیاد در آب بماند بو می گیرد و ماهی کمتر رغبت نشان می دهد . غذای کنسانتره بیش از نیم ساعت در آب خیسانده نشود چون ویتامین های B در ۱۰ دقیقه و ویتامین C در یک ساعت جذب آب می شود .
پختن در آب : حبوبات مانند عدس ، لپه ، نخود ، لوبیا و ریشه های غده ای مثل سیب زمینی را باید ابتدا در آب پخت و سپس حتی الامکان خرد کرده و استفاده نمود . دانه سویا را حتما باید پخت در غیر این صورت برای ماهی مضر است .
مخلوط کردن غذا : بعضی از غذاها که ترکیبی است باید مانند غذای کنسانتره خرد کرده سپس با هم مخلوط نمود . بعضی از غذاهای آردی مانند سبوس برنج را بهتر از با ۵% خاک رس یا گچ ساختمانی یا کشاورزی مخلوط کرده سپس برای مصرف ماهی استفاده نمود .
خرد کردن غذا : تا وقتی ماهی ها رشد نکرده اند باید غذای دستی را به اندازه ای که بچه ماهی بتواند آن را بخورد خرد و ریز کرد تا وقتی که ماهی بزرگ شده و بتواند غذاهای بزرگتر را بخورد . ماهی ۲۰۰ گرم به بالا نیازی به خرد کردن ندارد .

محاسبه مقدار غذای یک دوره پرورش :
برای محاسبه مقدار غذایی که برای یک دوره پرورش باید تهیه شود نیازمند برآورد برداشت نهایی از ماهی مورد نظر می باشد و بر اساس مقدار غذای طبیعی استخر مابقی غذا را محاسبه می کنیم .
زیر ۷۰۰ کیلو در هکتار ۴۰% غذای طبیعی و ۶۰% غذای دستی
زیر ۵۰۰ کیلو در هکتار ۵۰% غذای طبیعی و ۵۰% غذای دستی
زیر ۴۰۰ کیلو در هکتار ۶۰% غذای طبیعی و ۴۰% غذای دستی

تغذیه ( تعلیف ) آمور :
ماهی آمور از گیاهان آبزی و یا خشکی زی تغذیه می کند معمولا میزان تراکم ماهی آمور در استخر را بر اساس میزان علوفه موجود تعیین می کنند چیزی نزدیک به ۱۰ درصد بیومس آمور را می توان با آماده سازی خوب و از گیاهان آبزی و یا حاشیه ای تامین کرد ولی عمده غذای آمور باید از گیاهان دستی تامین شود .
اگر ماهی آمور گرسنه باشد از غذای خشک کپور تغذیه می نماید که اگر به غذای کپور عادت کند تمایل زیادی به تغذیه از آن بجای علوفه از خود نشان می دهد اما معمولا پس از مدتی و حداکثر ۳ ماه این ماهیان تلف می شوند .
به این دلیل سعی می شود که در مرحله پرورش انگشت قد مدیریت استخر به گونه ای باشد که بچه ماهی آمور عادت به تغذیه از غذای کپور پیدا نکند ( قیمت بچه ماهی آموری که با کپور در یک استخر پرورش داده نشود بیشتر است )

کیفیت غذای آمور :
هر چقدر میزان آب علوفه بیشتر باشد ضریب تبدیل غذایی آن بیشتر است . به این دلیل گیاهان آبزی مانند آزولا و عدسک آبی و گوشابها و چنگال تربی و بومادران آبی و… دارای ضریب غذایی حدود ۵۰ الی ۷۰ به ۱ می باشند یعنی آمور اگر حدود ۵۰ کیلو آزولا بخورد نزدیک به ۱ کیلو افزایش وزن پیدا می کند .
اما گیاهان خشکی زی که میزان آب کمتری دارند مانند سورگرم ( ۱۹-۲۵ ) و شبدر و یونجه ( ۲۵ ) سوروف ( ۳۰ ) و لوئی ( ۳۵ ) دارای کیفیت بهتری برای آمور می باشند .
گیاهان بلند را باید به مقدار حدود ۵ تا ۱۰ سانتی متری ریز و خرد کرده تا ماهی به راحتی از آن استفاده نماید. برای بچه آمور زیر ۲۰ گرم علوفه را باید به صورت خمیر در آورد و برای ماهی های به وزن ۵۰ گرم علوفه خرد شده ۱ تا ۲ سانتی و بتدریج تا حدود ۵ یا حداکثر ۱۰ سانتی برای ماهی بزرگ درآماده مصرف می کنند .

عوامل موثر در تغذیه آمور :
چهار عامل ثابت تغذیه ( زمان ثابت غذا دهی – مکان ثابت غذا دهی – کیفیت قابت غذا – کمیت ثابت غذا)‌رعایت شود
جلوگیری از شناور بودن علوفه : برای ثابت نگهداشتن علوفه از دو روش استفاده از چهارچوب و حصار کردن بخشی از استخر استفاده می کنند.
الف – استفاده از چهارچوب : تخته هایی به عرض ۲۰- ۱۵ سانتی متر را به ابعاد ۲ متر در ۲ متر کلاف کرده و بوسیله طناب تعدادی کرف را به آن می بندیم تا روی سطح آب شناور مانده و در آب فرو نرود . سپس با یک طناب آن را به پایه ای که روی دیواره نصب است مهار می کنیم طوری که تا حدود ۵ متر از دیواره فاصله داشته باشد . فاصله چهارچوب ها ازیکدیگر بایست در حدود ۳ متر باشد .
هنگام غذا دهی با طناب آنها را به ساحل کشیده و علوفه لازم را داخل آن می ریزیم و سپس بوسیله چوب یا سیستم برگشتی طناب طراحی شده آنها را تا ۵ متری داخل استخر برده تا ماهی ها براحتی از زیر آن بتوانند از علوفه تغذیه کنند. .به ازای هر ۱۵۰ تا ۲۰۰ ماهی یک چهارچوب ۲*۲ متر نیاز است .
ب- روش حصار کردن : در این روش با استفاده از پایه های چوبی در قسمتهایی از استخر محوطه ای را با حصار کردن با چوب یا نی و یا استفاده از توری که در قسمتهای بالای پایه ها نصب می گردد و از زیر آن به حد کافی فاصله باشد که ماهی ها بتوانند وارد شده و تغذیه کنند البته با این روش در مواقع کاهش یا افزایش سطح آب ممکن است دچار مشکل شویم که باید حصار قابلیت بالا یا پایین بردن را داشته باشد .

مزایای ثابت نگهداشتن علوفه :
الف – ماهی با کمترین تحرک می تواند غذای ساکن را بخورد و انرژی اضافی مصرف نمی کند .
ب- علوفه مصرف شده و ضایعات به راحتی قابل جمع آوری است .
ج – علوفه های شناور و سرگردان باعث گرفتگی سوپاپهای موتور پمپ یا هواده ها می گردد
د- ته نشینی ضایعات علوفه در دوره پرورش و حتی زمان پره کشیدن صید مشکلی ایجاد نکند .
ساعت غذا دهی آمور : آمور می تواند دو وعده غذا در روز بخورد که رشد خوبی داشته باشد . صبح قبل از ساعت ۷ صبح و حدود ساعت ۱۷ البته غذای ساعت ۱۷ را کمتر بریزیم که تا قبل از شب خورده شود .
مقدار غذا : آمور باید غذای خود را زودتر از ۵ ساعت تمام کند( حداکثر ظرف مدت ۵ ساعت تمام شود) آمور می تواند به مقدار وزن خود در روز غذا بخورد ولی آنرا خوب هضم نمی کند و نیمه هضم دفع می کند . می بایست حدود ۵۰% بیومس آمور در هر وعده غذادهی انجام شود( دو وعده در روز ) .
جمع کردن ضایعات علوفه : قبل از ریختن علوفه جدید باید ضایعات وعده قبلی را جمع آوری و از استخر خارج نمائیم . ضایعات وعده غذای عصر نباید شب در استخر بماند.
تقدم غذادهی آمور : غذای آمور باید حدود ۲ ساعت قبل از غذا کپور داده شود تا آمور مشغول خوردن علوفه شده و به سمت غذای کپور نرود البته اگر آمور به مقدار کم از غذای کپور خورده باشد مشکلی ایجاد نخواهد کرد اما اگر عادت کرده و مدام از آن تغذیه کند دچار بیماری شده و تلف می گردد .
در بیومتری با فشار دادن شکم آمور که مقداری از مدفوع خارج می گردد با مشاهده رنگ مدفوع که اگر تیره بود نشان از تغدیه علوفه دارد واگر رنگ روشن بود نشان دهنده تغذیه از غذای کپور می باشد .
اگر آمور رو به غذای کپور برده و از آن تغذیه می کند حتی دو هفته هم اگر طول کشید باید غذای کپور را قطع کرد تا مجددا هر وقت آمور کاملا به تغذیه از علوفه پرداخت برای کپور غذا گذاشته شود .
دمای مناسب : آمور معمولا از دمای ۱۴ درجه شروع به تغذیه نموده و دمای ایده آل آن ۱۸ الی ۲۸ می باشد .

منبع : shilatiha.ir

Poecilidae گامبوزیا

Gambusia afinis

دارای دهانی فوقانی است .

باله مخرجی درجنس نر تغییر شکل داده وبه اندامی برای انتقال اسپرم به جنس ماده تبدیل شده است .

مواد غذایی این ماهی لارو حشرات است . ماهی گامبوزیا تنها برای مبارزه با لارو پشه مالاریا مورد استفاده قرار می گیرد .

جنس نر 5/3 سانتی متر و جنس ماده تا 6 سانتی متر می رسد .

نقاط تخم ریزی

همانطور که قبلاً گفته شد تخم ریزی تاس ماهیان در داخل رودخانه های آب شیرین انجام می گیرد . این ماهیان ابتدا ردر مصب رودخانه می مانند دراین هنگام مواد تناسلی شان کاملاً رسیده نیستند وبرای رسیدن مواد تناسلی مدتی در مصب انتظار می کشند سپس مسافت زیادی را طی می کنند تا درآنجا تخم ریزی کنند.

مناطق ونقاط تخم ریزی در فواصل مختلفی از مصب رودخانه ها قرار دارد ،گاهی نقاط تخم ریزی در فواصل چند کیلو متری مصب واقع شده وگاهی نیز در بیش از چند هزار کیلومتری مصب قرار دارد.

ماهی تخمها را در بستر رودخانه ، در کف سنگی یا ماسه ای ، آن هم در بستر رودخانه های فرعی و حتی در نقاط سیل گیر می ریزد رودخانه های مهم برای تکثیر و تولید مثل تاس ماهیان حوزۀ دریای خزر عبارت است از ولگا ، کورال ، اورال ، اترک ، سفید رود ، گرگان رود ، تجن و غیره هستند.

فیل ماهی در ولگا ،اورال ، کورا ، ارس ، اترک ، سفید رود وچند جای دیگر تخم می گذارد.

تاس ماهی به رودخانه های ولگا ، اورال ، کورا وسفید رود وچند رود خانۀ دیگر مهاجرت و تخم ریزی می نماید .ماهی شیپ جهت تخم ریزی و تولید مثل به رودخانه های ارس ، لنکران ، آستارا و سفید رود جهت تخم ریزی مشاهده می گردد.

استرلیاد در بهار به مناطق بالای رودخانه ولگا برای تخم ریزی مهاجرت می کند، تخم های این ماهی در روی سنگریزه های بستر رودخانه در نقاطی که جریان آب بسیار تند است ریخته می شود.

نقاط اصلی تخم ریزی ازون برون در رودخانه ولگا ، کورا، اورال ، سفید رود و سایر رود خانه های حوزۀ دریای خزر می باشد.

تخم ریزی تاس ماهیان معمولاً دوراز نور مستقیم صورت گرفته و بدین سبب هر چه آب عمیق (بین 5 تا 10 متر ) و گل آلود باشد مناسبتر خواهدبود .ُکنار رودخانه ها در نقاط تخم ریزی بایستی سفت و پوشیده از سنگریزه های صاف باشد.

فيل ماهي با نام علمي Huso huso از ساير ماهيان خاوياري بعلت داشتن دهاني بزرگ و هلالي شكل و سبيلكهاي فشرده متمايز مي‏شود. اين ماهي يكي از بزرگترين ماهيان درياي خزر است كه طول آن تا 6 متر و وزن آن تا 1500 كيلوگرم نيز مي‏رسد.

اين ماهي در حوضه درياي سياه، آزوف و خزر زندگي كرده و جهت توليد مثل به رودخانه‏هايي مثل ولگا، سفيدرود و گرگانرود مهاجرت مي‏كند. تعداد صفحات استخواني پشتي، پهلويي و شكمي آن بترتيب 14-11 عدد، 52-41 عدد و 11-9 عدد مي‏باشد اولين پلاك پشتي از ساير پلاكهاي اين رديف كوچك‏تر است. سن بلوغ جنسي در فيلماهي بالاست، بطوريكه نرها در 14-12 سالگي و ماده‏ها از 18-16 سالگي به بعد بالغ مي‏شوند. اين ماهيان در فصول بهار و پائيز وارد رودخانه‏ها مي‏شوند. تكثير در فصل بهار قسمت اعظم توليدمثل طبيعي اين ماهي را تشكيل مي‏دهد. ماهيان بهاره در همان سال و ماهياني كه در پائيز وارد رودخانه مي‏گردند در بهار آينده تخمريزي مي‏كنند.

فيل ماهي بالغ در اواخر زمستان و اوائل بهار، هنگامي كه دماي آب 8-6 درجه سانتيگراد است تخمريزي مي‏كند. اوج تخمريزي اين ماهي در آب 12-10 درجه مي‏باشد كه بيشتر در رودخانه‏هاي صخره‏اي، سنگي و رسي و معمولاً تا عمق 20 متري صورت مي‏پذيرد.

هماوري اين ماهيان 2500-360 هزار است. اين تعداد براساس سن و وزن ماهي افزايش مي‏يابد. انكوباسيون تخمهاي آن در دماي 14-12 درجه سانتيگراد 9-8 روز طول مي‏كشد. فاصله بين دو تخمريزي طبيعي 5-3 سال است. افراد جوان در اوائل سن بلوغ هر سال يكبار تخمريزي مي‏كنند. اما با افزايش سن اين فاصله زماني بيشتر مي‏شود.

بچه فيلماهيان از بي‏مهره‏گان تغذيه كرده و سپس با ماهيان بالغ بسوي دريا سرازير مي‏شوند. از مهم‏ترين غذاي اين ماهيان در درياي خزر مي‏توان به شگ‏ماهيان، كفال ماهيان، كيلكا، گاوماهيان، كلمه و انواع سپرينده‏ها و بي‏مهره‎‏گان ديگر اشاره كرد.

رشد اين ماهي در مقايسه با ساير ماهيان خاوياري آهنگ سريعتري دارد بطوريكه فيلماهيان يكساله به طول 65-28 سانتي‏متري مي‏رسند، اما رشد طولي آن از سال چهارم زندگي كاهش مي‏يابد.گوشت اين ماهي حاوي 6/16% پروتئين و 7/6% چربي مي‏باشد. خاويار آن نيز 9/25% پروتئين و 8/11% چربي دارد.

اين ماهي از نظر شيلاتي اهميت فراواني دارد و خاويار آن از نوع درجه 1 محسوب مي‏شود. ميزان خاويار استحصالي فيلماهي در سالهاي اخير روند نزولي داشته است

خطرات بهداشتی در هنگام حمل و نقل ماهیان صنعتی خطرات بهداشتی در هنگام حمل و نقل ماهیان صنعتی


ذخیره شدن ماهی بصورت تازه و زنده موجب مصرف اکسیژن می شود ودر حالیکه فساد شروع شده کاز های سمی تولید می نماید در یک محفظه بسته هوا بسرعت آلوده شده و موجب کمبود اکسیژن میگردد که این عامل منجر به مرگ ماهیان می شود که در این هوا تنفس می کنند.
این وضعیت در مواقعیکه ماهیان در مخازن بدون یخ ذخیره می گردد بیشتر ین خطر را دارد و همانند عملی است که در مجاری در ماهیگیری صنعتی رخ می دهد و نیز ماهیانی که پس از صید درکنار ساحل ریخته شده و سپس ذخیره می گردند نیز باچنین خطری مواجه هستند.
در این مقاله خطراتی را که ماهیان را تهدید میکند و میزان آلودگی و چگونگی بوجود آمدن آن و نیز میزان تاثیری که کارگران در هنگام کاربر روی کیفیت ماهی در ماهیگیری صنعتی ایجاد می کنند را شرح داده می شود.

خطرات در کجا بوجود می آید؟

از سالها پیش دریافته اند که یک محفظه بسته واقع در کرجیهای ماهیگیری که حامل ماهیان همراه یخ می باشد بعلت بسته بودن درب محفظه بمدت چند روز در طی حمل و نقل وارد نمودن محموله بطور سریع بداخل آب ایجاد خطر می نماید.
در اولین فرصت کارگران آماده میشوند تا بوسیله روشن نمودن شمع در مسیر تخلیه بار ، صیدهائی را که برای چک کردن د رنظر گرفته شده تخلیه نماید. اگر شعله خاموش گردد، نشانه عدم وجود اکسیژن کافی می باشد . امروزه پوشش که بر روی دریچه بارگیری قرار می گیرد را حداقل یک ساعت قبل از تخلیه باربر می دارند .در بعضی از بخشها در صورت نیاز برای تهویه محفظه ماهی هواکشهاو دمنده هایی تعبیه شده است .


در سالهای اخیر با طریقه درست چیدن و کم کردن تعداد ماهی و پایین آوردن مدت زمان حمل ماهیان کمک شده است که از بروز خطرات جدی در طول تخلیه ماهی جهت مصرف انسانی جلوگیری بعمل آید . کارگران که در اتاقکهای نگهداری ماهی و نیز در فروشگاه و کارخانه های گوشت ماهی مشغول بکار هستنداز سر گیجه رنج می برند و نیز دچار عدم هوشیاری و خفکی ناشی از سموم آن می گردند و در بعضی مواقع بیهوش گشته و در همان حال جان خود را از دست می دهند .این کارگران وقتی تلاش می کنند تا خود را از وضعیت که به آن دچار شده اند رهایی بخشنددر اثر حوادثی دیگر جان می سپارند .


ودر صورت بهوش آمدن مبتلا به بیماری چشمی و اثرات سوء دیگر خواهند شد. ماهی بدون یخ و نیز صورتهای دیگر از فساد انجمادی بسرعت اکسیژن هوا را مصرف کرده و به همان نسبت دی اکسید کربن و گاز های سمی دیگری تولید می کنند که استعشام آنها نیز صفر می باشد اگر اما بعد از اینکه اتاقکهای ماهی را تخلیه گردید، هنوز خطر وجود خواهد داشت زیرا هوای آلوده و سنگین هنوز در کف این اتاقکها که تهویه نیز صورت گرفته است وجود داردوبرای کسانیکه برای تمیز کردن به آنجا وارد می شوند خطرناک است.


برای مثال در یک سیستم تخلیه پمپی قبل از بارگیری بوسیله پمپ آب بداخل سیستم کشیده شده و به محفظه های خالی از ماهی در تانکهای ساحلی برای مصارف بعدی برگشت داده می شود . عمل باکتریائی که در آب کشیده شده بوسیله پمپ به همان طریقی که ماهیان را فاسد می کند هوارا آلوده می سازند.


و می توانند محیط محفظه های ماهی را آلوده کنند .بخشهای دیگر که در مجاور محفظه ماهی قرار دارند نیز در معرض خطر می باشند زیرا گازهای سمی از اتاقکهای حاوی ماهی به اتاقهای مجاور محفظه ماهی قرار دارند نیز در معرض خطر می باشند زیرا گازهای سمی از اتاقکهای حاوی ماهی به اتاقهای مجاور انتقال می یابند.
بنابر این مسئولیت دادن به افرادی که ممکن است به خواب روند در حالیکه ظرفها در حال خالی شدن می باشند ، خطرناک است مواردی دیده شده است که افرادی از پای درآمده اند و چندین ساعت پیدا نشده اندچه موقع هوا آلوده می شود؟


گازهای سمی در همه سطوح لزوما" مضر نیستند مردم می توانند برای مدت زمان طولانی غلظت پایین سموم را تحمل نمایند. با دانستن حد استانه می توان تمهیداتی برای تشخیص غلظت مواد سمی که بوسیله هوا منتقل می شوند در نظر گرفت تا بتوان برای ۸ ساعت در روز بدون اثر سوء تاثیر آن را تحمل نمود محدوده آستانه می تواند راهنمای خوبی باشد .


اما بعضی از اشخاص بدلیل سن کم و یا عدم سلامت و یا موقعیتهایی که در آن قرار می گیرند در آستانه بسیار پایینی نیز احساس ناراحتی و بیماری می کنند. بررسی هوا اندوخته شده در طی چند روز وجود گازهایی از قبیل دی اکسید کربن ، سولفید هیدروژن و آمونیاک در غلظت بالا را نشان می دهند که ارتباط مستقیم با کمبود اکسیژن دارد جدول زیر محدوده آستانه این گازهاونیز درصدی که زندگی را دچار خطر می نماید را نشان میدهد.


حتی وقتیکه میزان گازهای سمی موجود در هوا از حد آستانه نیز پایین تر باشد کمبود اکسیژن می تواند موجب مرگ در اثر خفگی شود هوایی که کمتر از ۱۸ درصد اکسیژن داشته باشد ناسالم است. >

توصیه های ایمنی

چیدن ماهیان صنعتی در دریا

برای جلوگیری از جابجایی ماهیان که در کنار هم بصورت لایه لایه چیده می شوند باید بوسیله تخلیه حفاظت شوند ۰ گوشت ماهی در اثر جابجایی تخریب شده و فاسد می گردد و بدین ترتیب گازهای سمی تولید میکند وقتی کارگران در محفظه های ماهی مشغول کار هستند باید یک نفر در مسیر پایین فرستادن بار حاضر باشد تا در هنگام خطر ، دیگران را خبر کند در این موقع اولین کمکی که افراد می توانند انجام دهند تنفس دهان به دهان است .
برروی عرشه کشتی در نزدیکی مسیر دریچه تخلیه بار باید محلی برای این منظور وجود داشته باشد وقتی فردی برای بیرون آوردن فرد بیهوش داخل محفظه ماهی می شود دیگر اعضاء باید در محل دریچه بارگیری باشندودر مکانی که برای حفاظت در نظر گرفته شده باید از حوادث و اتقاقات بیشتر پرهیز گردد.


در بندر گاه زمانیکه صید در ظروف وجود دارد افراد نباید بخواب روند و ارتباط با ساحل تا زمانیکه محفظه ماهی خالی گرددو تهویه صورت گیرد باید برقرار باشد چند ساعت قبل از شروع تخلیه دریچه های محفظه ماهی باید برداشته شود و در ضمن قبل از تخلیه و نیز درطی تخلیه به منظور پیشگیری از فاسد شدن محموله کشتی باید تهویه صورت گیرد تخلیه بعضی از صید ها ممکن است سبب آزاد شدن ناگهانی گازهای سمی شود.


زمانی که کارگران در محفظه ماهی مشغول کار هستند فردی باید مراقب دریچه تخلیه بار باشدزمانیکه یک کارگری احساس خستگی کند می بایست از ادامه کار دست بردارد و تخلیه باید متوقف گردد تا زمانی که محفظه ماهی بخوبی تهویه شود محلی را در روی عرشه جهت استراحت و مراقبت از افراد آسیب دیده در نظر گرفته شده که این محل باید در نزدیکی دریچه تخلیه بار باشد تا از حوادث دیگر در طی کار جلوگیری شود به کارگرانی که برای تخلیه در نظر گرفته می شوند باید کمک شود واگر کسی بیمار ومصدوم شد باید سریعا" تحت درمان قرار گیرد لوازمی که برای تجزیه هوای آلوده بکار می رود باید در دسترس بوده اگر چه کنترل اصلی می توانددر طی تخلیه صورت پذیردوهر حادثه ای می تواند بسرعت بررسی و مورد تحقیق قرار گیرد.

در کارخانه های گوشت ماهی

توصیه ایمنی برای کارکردن در محفظه های ماهی عموما" در فروشگاهها عرضه گوشت ماهی و کارخانه ها قابل اجرا است فساد ماهی در قسمت داخلی و سطحی رخ می دهد وجود حشرات و عدم تهویه سالن موجب بروز خطرات ناشی از ایجاد گازهایی در فضای اطراف می شود.
بطور کلی تمام امور که با صید و فرآوری و عملیات آن در ماهیگیری صنعتی ارتباط دارد باید با آگاهی از خطرات آن و احتیاطی که نیاز است صورت گیرد ماهیگیران و کارگران ساحلی باید بدانند که مرز بین خفگی و احساس آن بسیار اندک است احتیاطهای ایمنی باید در همه مواقع به منظور جلوگیری از حوادث جدی در نظر گرفته شود.
بهترین راه برای کم کردن خطر پایین آوردن ضایعات و آلودگی هواست پایین آوردن درجه حرارت صید بوسیله یخ و آب سرد شده دریا در ماهیگیری صنعتی کمک می کند که ماهیان برای مصارف انسانی کم خطر تر شوند و در عین حال باید بتوانند از ایجاد بوی ناراحت کننده و ضخم کاسته و از تراوش مواد بین بافتی به خارج جلوگیری بعمل آید.


مهندس سامیه مبصر
کارشناس شیلات استان گلستان
منابع:
وزارت کشاورزی غذا و ماهیگیری کشور اسکاتلند
پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران

ماهي سفيد (جواهر درياي خزر):
 

دوکي شکل است با فلس نقره اي روشن و سربي تيره و دم فاق با گوشتي سفيد و لطيف، جنس نر آن کشيده تر است . روي سر آن خال هاي درشت و سفيد دارد. گوشت نر آن بيشتر است و اين ماهي در دو نوع است: دريايي و پرورشي که نوع دريايي آن مرغوب تر است.

ماهي کيلکا:
 

از خانواده شک ماهيان يا هرنيگها مي باشد. صيد محدود دارد. به صورت کنسرو يا دودي و يا منجمد با بازار مي آيد. در شوروي از قسمت آب هاي جنوبي درياي خزر صيد فراوان دارد.

ماهي قزل آلا:
 

در آب هاي شمال و برخي از رودخانه هاي داخلي پيدا مي شود. نسبتاً کوچک است با پوست خال دار که البته قزل آلا با خال قرمز بسيار مرغوب تر است نوع رنگين کمان ماهي قزل آلا پرورش داده مي شود و اين ماهي را معمولاً سرخ مي کنند.

ماهي آزاد:
 

نام فرنگي آن سمن و گاهي سالمون تلفظ مي شود. مرغوب ترين، عالي ترين ماهي جهان است. دوکي شکل و کشيده است. فلس ريز دارد با پوشش نقره اي روشن، خال سياه روي آن ديده مي شود. رنگ پوست آن سفيد يا به رنگ نارنجي است. خاويار ماهي آزاد درشت و نارنجي مايل به قرمز بلوري است.

ماهي ازون بزون با خاويار:
 

اين ماهي بدني کشيده، پوزه اي دراز و باريک دارد. سر و لب پايين داراي بريدگي است. سيبيلک ها کوتاه است. قسمت پشت و پهلو به رنگ تيره و شکم به رنگ روشن ديده مي شود.

ماهي کفال:
 

دوکي شکل است با پوزه تيز نقره اي رنگ با فلس درشت. گوشت آن سفيد و سفت است. کفال را مردم شمال دودي مي کنند و يا به صورت سرخ شده يا کباب با نارنج و ليمو مصرف مي کنند.

ماهي کپور:
 

کپور از آب هاي ساحلي درياي خزر و مرداب هاي کنار دريا به دست مي آيد ماهي کپور اغلب به علت حرکت در گل و لاي کف رودخانه يا مرداب و تغذيه از گياهان چنين محيطي بوي گل و لاي مي دهد. ماهي کپور، دوکي شکل و پهن است و رنگ آن طلايي مايل به قهوه اي با فلس هاي درشت است. کپور به واسطه تغذيه در مرداب، گاهي ممکن است طعم ناخوشايندي داشته باشد. براي از بين بردن طعم ناخوشايند پس از تميز کردن کپور، آن را نيم ساعت در آب سرد با 6 قاشق سرکه بخوابانيد.

اردک ماهي:
 

از رودخانه به دريا مي آيد. فلس ريز به رنگ خاکستري زيتوني دارد. زير شکم مايل به زرد است. پوزه کشيده و دهان بزرگ و دندان هاي قوي دارد. اردک ماهي را مي توان سرخ کرد يا روي آتش کباب کرد و به صورت کباب يا بخار پز نيز مصرف نمود.

ماهي کولي:
 

ماهي کوچک است با فلس ريز نقره اي. انواع اصلي آن عبارتند از: کاس کولي، که گرده آن به رنگ کبود پر طاووسي است. سياه کولي، گرده آن سياه و فلس سربي تيره رنگ دارد. شاه کولي، رنگ نقره اي تنه پهن دارد معمولاً به صورت سرخ کرده يا کباب مصرف مي کنند.

ماهي سوف:
 

بعد از ماهي سفيد شمال، پر خريدارترين ماهي است. اين ماهي کشيده و دوکي شکل است. پوزه باريک فلس ريز نقره اي دارد و تقريباً بي خار است جزء ماهي هاي مرغوب به شمار مي رود گوشت آن سفيد و نرم است.

وجود ویتامینها برای بقاء و رشد و تولید مثل طبیعی حیوانات ضروری است در جیره غذائی ماهی یازده نوع ویتامین محلول در آب و چهار نوع ویتامین محلول در چربی بکار می رود. نیاز های مربوط به ویتامینها در جیره غذائی تحت تاثیر اندازه ،سن،میزان رشد ،شرایط فیزیولوژیک ،وضعیت سلامتی ، ترکیب جیره غذائی ،پایداری جیره در آب ،شرایط محیطی و همچنین دسترسی به ویتامینها از طریق مصرف مواد غذائی طبیعی و دخالت فلور میکروبی دستگاه گوارش قرار دارد. افت ویتامینهای محلول در آب در طول روند فرآوری و ذخیره اجزای جیره های نهائی و نفوذ آب در هنگام ورود آنها به آب ، از جمله عوامل تاثیر گذار بردسترسی به ویتامینها در آبزیان پرورشی هستند.

به بطور کلی ویتامینهای به دو گروه ، ویتا مینهای محلول در آب که شامل : ویتامینهای گروه B (تیامین،ریبوفلاوین،پیریدوکسین، اسید پانتوتنیک، نیاسین ، بیوتین ،اسید فولیک، ویتامینB12 ) وکولین،اینوزیتول ،اسید آسکوربیک و ویتامین های محلول در چربی شامل: ویتامینهای A، D، K و E

ویتامینهای گروهB اگرچه فقط به مقادیر اندکی در جیره غذائی مورد نیاز هستند ولی نقش اصلی را در رشد ، فیزیولوژی و متابولیسم ماهی دارند.کولین ، اینوزیتول و اسید آسکوربیک در مقادیر قابل ملاحظه ای در جیره غذایی مورد نیاز هستند وبعضی وقتها بعنوان ویتامین نیستند بلکه مواد مقوی از لحا ظ تغذیه ای می باشند.

الف ) ویتامینهای محلول در آب

تیامین
بعنوان فعال کننده آنزیمی نقش مهمی در سوخت و ساز هیدراتهای کربن و چربیها دارد. وجود این ویتامین در فرایند های هضم،تولید مثل وفعالیتهای سیستم عصبی مرکزی و محیطی ضرورت تام دارد ( ۵). از دیگر اثرات تیامین کمک به سوخت و ساز سلولی گلوکز است که باعث تولید انرژی در ماهیان می گردد. نشا نیهای کمبود تیامین در آزاد ماهیان شامل اختلال در متابولیسم کربوهیدرات ، اختلالات عصبی ، کاهش اشتها ، کاهش رشد می باشد ونیز یک مورد افزایش حساسیت به شوک با نشانی چرخش تنه در مار ماهی ها گزارش شده است( ۱) بعلاوه خونریزی در قاعده باله ها،پرخونی پوست و خونریزی زیر پوستی اتفاق می افتد در ماهی کپور،آزاد ماهیان وگربه ماهی که با جیره های عاری از این ویتامین تغذیه شده اند نشانه های کمبود شامل کاهش اشتها، کاهش رشد ،آتروفی عضلانی،تشنج،ادم و نا پایداری و عدم تعادل می باشد.همچنین کمبود تیامین درماهیان پهن دریایی که از جیره های غذایی حاوی نرمتنان دو کفه ای(حلزون ،صدف) که بمدت طولانی نگهداری شده اند تغذیه شوند بدلیل حضور آنزیم تیامیناز که تیامین را تجزیه می کند کمبود با علائم مرگ ومیر سریع ،فلجی و تشنج گزارش شده است .

مقادیر مورد نیاز این ویتامین برای ماهی قزل آلای رنگین کمان ۱۲-۱۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۳-۲ میلی گرم به ازای هر کیلو گرم وزن بدن می باشد( ۲) .منابع ویتامین شامل نخود خشکیده،لوبیا،سبوس و مخمر خشک شده می باشند.

ریبوفلاوین
ریبوفلاوین در کوآنزیمهای بافتی،فلاوین منو نوکلئوتید(FMN ) ،فلاوین آدنین دی نوکلئوتید( FADN )،کوآنزیمهای بسیاری از آنزیمها از جمله گلوتاتیون ردوکتاز و دی آمینو اکسیداز یافت می شوند که وجود این آنزیمها برای تجزیه پیرووات،اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه و تبدیل تریپتوفان به اسید نیکوتینیک ضروری می باشند. بطور کلی در آزاد ماهیان تغذیه شده بمدت ۱۰-۱۲ هفته با جیره های عاری ازریبوفلاوین در درجه حرارت ۱۰-۱۵ درجه سانتی گراد، ریبو فلاوین بافتی مصرف می شود.

کاهش اشتها و کاهش فعالیت تغذیه ای اولین علامت هستند که همراه با ترس از نور ، کاتاراکت یک یا دو طرفی چشم ،تشکیل عروق خونی جدید در قرنیه، خونریزی چشم ،عدم تعادل و آنمی عمومی ،تجمع رنگدانه تیره در بافتها،انقباض یا فشردگی شکم در آزاد ماهیان قابل توجه می باشند. آتروفی پوست برای برخی از انواع ماهیان همراه با تجمع رنگدانه بصورت غیر نرمال در پوست و عنبیه مورد توجه می باشد . جایگزینی ریبوفلاوین در جیره غذایی همه علائم بجز کاتاراکت گسترش یافته را کاهش می دهد.کاتاراکت یک طرفه بصورت برگشت ناپذیر بوده ودر طول زندگی ماهی باقی می ماند .کاتاراکت دو طرفی باعث گرسنگی طولانی ماهی و مرگ می گردد . اولین علامات در آزاد ماهیان ،کپورو گربه ماهی درگیری چشمی می باشد. علائم کمبود بطور خلاصه شامل تشکیل عروق خونی جدید در قرنیه ، کدورت عدسی چشم ،خونریزی چشمها،ترس از نور، تیرگی در دید ،فقدان هماهنگی ،تجمع رنگدانه های غیر طبیعی در عنبیه ، انقباض یا فشردگی شکم ، تیرگی رنگ ، فقدان اشتها ، کاهش رشد و آنمی می باشد.

مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین کمان ۳۰-۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم ( ۲) و برای کپور ۱۰-۷ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است(۱).منابع تامین کننده ویتامین شامل کبد،کلیه،شیر،قلب،مخمر،دانه های جوانه زده ،بادام زمینی،سویا وتخم مرغ می باشند.

پیریدوکسین
وجود این ویتامین در بسیاری از واکنشهای آنزیمی ،متابولیسم اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب ،سنتز سروتونین،پورفیرین و RNA پیامبر ضروری است. آزاد ماهیان ،گربه ماهیان و اکثر کپور ماهیان جوان گوشتخوار هستند(۱) مقدار پروتئین لازم برای حیوانات جوان شامل ۴۰-۴۵ درصد جیره است .با توجه به اینکه پیریدوکسین در متابولیسم پروتئینها و چربیها نقش عمده ای دارد. در آزاد ماهیان بعد از ۱۴-۲۱ روز تغذیه با جیره حاوی میزان بالایی از پروتئین وعاری از ریبوفلاوین، جمعیت ماهیان ظرف ۲۸ روز در درجه حرارت ۱۲-۱۵ درجه سانتی گراد تلف می شوند.کمبودش با اختلالات عصبی و تغیییراتی در تجمع ملانوفورها همراه است جمود نعشی بعد از مرگ خیلی سریع اتفاق می افتد تنفس با دهان باز و سریع همراه با خم شدن سرپوش آبششی یک علامت عمومی است. تجمع مایع سروزی با ادم حفره پریتونئال در ماهیها اتفاق می افتد.آزاد ماهی ،ماهی قزل آلا،کپورماهی و ماهی دم زرد ژاپنی یک سفتی قبل از مرگ را نشان می دهند. بهبودی در پایان مراحل کمبود غیر محتمل است مگر اینکه پیریدوکسال فسفات تزریق شود . دستکاری ماهیان باعث صدمه به ماهیان می شود. بهبودی در بین ماهیانی حاصل می شود که بطور چشمگیری پیریدوکسین هیدروکلراید در جیره غذایی دارند. که علائم کمبود طی یک یا دو روز ناپدید می شود. فعالیت ترانس آمیناز پلاسما وضعیت کمبود را نشان می دهد. علائم کمبود بطور خلاصه شامل اختلالات عصبی ، حملات تشنجی ،حساسیت شدید به تحریکات خارجی ،عدم تعادل،آنمی ،کاهش اشتها، ادم حفره پریتونئال ، جمود نعشی سریع ،تنفس سریع و با دهان ، خم شدگی سرپوش آبششی می باشد.زمانی که جیره غذایی فاقد پیریدوکسین باشد ، پیریدوکسین ذخیره شده بسرعت مصرف می گردد .

مقادیر مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۱۵-۱۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است و برای کپور ۱۰-۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است(۱). منابع شامل دانه کامل غلات،زرده تخم مرغ،بافتهای غده ای وکبد می باشند.

اسید پانتوتنیک
نقش مهمی را در راههای متابولیسمی عمومی ایفا می کند همچنین در اکسیداسیون و سنتز اسیدهای چرب،کلسترول وفسفولیپیدها، انتقال انرژی فسفات ، اکسیداسیون پیروات دخیل است.

تحت شرایط استاندارد آزمایشگاهی تغذیه آزاد ماهی و ماهی قزل آلا با جیره غذایی فاقد اسید پانتوتنیک در درجه حرارت ۱۰-۱۵ درجه سانتی گراد باعث مصرف شدن اسید پانتوتنیک ذخیره شده در ظرف ۸-۱۲ هفته می گردد.

آزمایش فیلامان های آبششی پرولیفراسیون بافت پوششی همراه با تورم و چماقی شکل شدن هر دو رشته های ثانویه آبششی یا تیغه های ثانویه را نشان می دهد.سرپوش آبششی متسع شده و سطوح آبششی با یک مایع اکسودایی پوشیده می شود. ماهی درمانده و ضعیف وتنبل می شود نکروز،زخم وآتروفی آبششها بهمراه آنمی بعد از کمبود بمدت طولانی گشترش می یابد.بیماری آبشش تغذیه ای بحد کافی توصیف شده و وابسته است به کمبود اسید پانتوتنیک. مشابه این علامتها در آزاد ماهی ،ماهی قزل آلا،مارماهی،کپور و گربه ماهی مشاهده میشود .بهبودی ماهیان در حال تغذیه سریع است وعلائم کمبود طی ۴ هفته اصلاح جیره غذایی ناپدید می شود ولی زخم و نکروز باقی می ماند.علائم کمبود بطور خلاصه شامل چماقی شکل شدن آبششها ،سستی ،کاهش اشتها،زخم و نکروز،آتروفی سلولی،ترشح اکسودایی آبششها،تنبلی و کاهش رشد می باشند.

مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلا ۵۰-۴۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای ماهی کپور ۴۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است( ۲) منابع شامل سبوس غلات،مخمر،کبد،گوشت ماهی و طحال،قلب،ریه می باشند.

نیاسین
به شکل نیکوتینامید یک جزء ترکیبی ضروری از دو آنزیم نیکوتینامید آدنین دی نوکلئوتید(NAD) و نیکوتینامید آدنین دی نوکلئوتید فسفات (NADP) میباشد هردو آنزیم به عنوان دهنده و گیرنده هیدروژن در آزاد کردن انرژی از هر سه ماده مغذی انرژی زا ( کربوهیدرات ،چربی،پروتئین ) دخالت دارند(۴).

ذخایر نیاسین در مقایسه با سایر ویتامینها در شرایط آزمایشگاهی کمتر مصرف می شود و به آهستگی هم علامتهایش گسترش می یابد.کمبود نیاسین در ماهی که در شرایط آزمایشگاهی و از جیره های غذایی حاوی نیاسین کم استفاده کرده بودند بین روزها ی ۴۰ الی ۵۰ ایجاد شد. کاهش اشتها وکاهش هضم غذا اولین علامتی بودند که مورد توجه بودسپس ماهی تیره رنگ شده وبه سمت غذا نمی رود بدنبال این علائم ظهور زخمهایی در کولون، حرکات نامنظم، ادم معده و کولون و اسپاسم عضلانی در حالتی که ماهیها ظاهرآ خسته بنظر میرسند. کمبود این ویتامین زمینه ساز آفتاب سوختگی در ماهیانی که در مکانهای باز و استخر های کم عمق یا نهرها پرورش می یابند ،می گردد .کپور معمولی پر خونی پوست همراه با خونریزی زیر پوستی را نشان می دهد. علامتهای عمومی کمبود نیاسین در اکثر ماهیان شامل ضعف واسپاسم عضلانی همراه با کاهش رشد واشتها توصیف شده اند.

مقدار مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین کمان ۱۵۰-۱۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۵۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است( ۱).منابع ویتامین شامل مخمر،کبد،کلیه،قلب،بقولات ،شیر،تخم مرغ و…. میباشند.

بیوتین
در بسیاری از واکنشهای کربوکسیلاسیون و دکربوکسیلاسیون اختصاصی،حامل واسط دی اکسید کربن می باشد و برای بیوسنتز اسیدهای چرب با زنجیر طولانی و پورین ، در متابولیسم اسیدهای چرب با زنجیره های کربنی به تعداد فرد،تنظیم گلوکز خون و کارکرد غشای سلولی نیز دخالت دارد. برخی از علائم مربوط به کمبود بیوتین شامل اختلالات پوستی ، دیستروفی عضلانی، زخم هایی در کولون، فقدان اشتها، تشنجهای اسپاسمی، و قطعه قطعه شدن گلبولهای قرمزمی باشند. کاهش میزان رشد یک علامت عمومی بوده ودر آزاد ماهیان،کپور ماهی، ماهی قرمزو مار ماهی گزارش شده است.بیماری لعاب آبی در اثر کمبود بیوتین در قزل آلای جویباری نمونه بارز بیماری می باشد. ماهی که پرورش داده می شود در درجه حرارت ۱۵-۱۰ درجه سانتی گراد ذخایر بیوتین در طول ۱۲-۸ هفته مصرف شده و علائم اولیه شامل بی اشتهایی ، کاهش هضم غذا و بی حال وضعف عمومی قبل از بروز علائم حاد قابل شناسائی است.

مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۵/۱-۱ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۱۵-۱ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد(۱).منابع این ویتامین شامل مخمر،کبد،بافتهای غده ای،محصولات لبنی،زرده تخم مرغ می باشند.

اسید فولیک
وجود این ویتامین برای شکل گیری گلبولهای قرمزخون ضروری است. همچنین این ویتامین در مکانیسمهای انتقال تک کربنه مانند متابولیسم اسیدهای آمینه و بیوسنتز پورینها و پیریمیدینها دخیل است. در جیره های غذایی معدودی از حیوانات آزمایشگاهی(ماهی و…) که عاری از اسید فولیک می باشند آنمی نورموکرومیک ماکرو سیتیک اتفاق می افتد(۱) .افزایش شمار سلولهای پیر با پیشرفت کمبود مشاهده می شود تااینکه فقط تعدادی سلولهای پیر و دژنره در خون ماهی دچار کمبود مشاهده می شود.دربخش قدامی کلیه فقط سلولهای بالغ ظاهر می شوند که قبلآ حضور نداشتند.سا یر علائمی که مشاهده می شوند شامل کاهش رشد، بی اشتهایی، آنمی عمومی،بی حالی، شکنندگی باله ها،تجمع رنگدانه تیره در پوست و آنفارکتوس طحال می باشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۱۰-۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است( ۲).منابع شامل مخمر،سبزیجات تازه، کبد،کلیه،بافتهای غده ای وبافتها و احشای ماهی ،همچنین حشرات حاوی گزانتو پروتئین هستند که از فعالیت مشابهی با اسید فولیک برخوردار است.

ویتامین B12
این ویتامین حاوی کبالت به همراه اسید فولیک در خونسازی دخالت دارد و وجود آن برای بلوغ و رشد طبیعی گلبولهای قرمز،ساخت ترکیبات متیلی تغییر پذیر،متابولیسم طبیعی کلسترول و سنتز پورین و پیریمیدین لازم و به عنوان عامل رشد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

آنمی کشنده در آزاد ماهی کوهو و چینوک بصورت قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و حضور شکلهای ناهنجار مشخص می شود سطوح هموگلوبین پایین می آید.سیانوکوبالامین ذخیره شده در بافت ماهی بطور آهسته مصرف می شود و فقط بعد از۱۲-۶ هفته آزمایش جمعیت آزاد ماهیان دچار کمبود، علائم ظاهر می شود.کاهش اشتها،کاهش رشد،کاهش هضم غذاوتیرگی رنگ پوست قبل از بروز آنمی از جمله علائمی هستند که ظاهرمی شوند.مقدار مورد نیاز برای ماهی ۰۱۵/۰-۰۲/۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن ماهی است(۱). منابع ویتامین شامل گوشت خرچنگ و احشاء ماهی ،کبد،کلیه،بافتهای غده ای،ضایعات کشتار گاهی و محصولات جانبی مربوط به طیورمی باشد.

اسید اسکوربیک

آزاد ماهیان قادر به سنتز آن از اسید گلوکورونیک روده نیستند.در سوخت و ساز تیروزین و نیز تبدیل هیدروکسی پرولین به پرولین نقش دارد. در مجاورت هوا و گرما به سرعت از بین می رود. در اثر اکسیداسیون اسید آسکوربیک به دهیدرو آسکوربیک اسید تبدیل می شود. اسید آسکوربیک همچنین در سنتز پرو کلاژن و تبدیل غضروف به استخوان نیز نقش دارد.این ویتامین در بلوغ گلبولهای قرمز نیز نقش دارد. علائم کمبود در ماهی به آسیب بافت کلاژنی مربوط بوده و ماهی مبتلا هیپرپلازی پوزه و فک را نشان می دهد.همین علامتها در قزل آلا،آزاد ماهی،ماهی دم زرد ژاپنی ،کپور،گوپی و شار دیده می شود.ازلحاظ هیستولوژیکی هیپرتروفی بافت غده فوق کلیوی همراه با خونریزی در قاعده باله ها در آزاد ماهی کوهو مشاهده شده است.علائم کمبود با جایگزینی اسید آسکوربیک در جیره متوقف می شود.آنمی سرانجام در ماهی بشدت درگیر گسترش می یابد و انحنای خلفی و جانبی ستون فقرات که ترمیم هم نمی شوند مگر رشد دیواره ستون مهره که با اضافه کردن دوباره اسید آسکوربیک در جیره بر طرف می شود.دیگر علائم شامل خونریزی در پوست،کبد،کلیه،روده و عضله،زخم چشمهاو تغییرات در ساختمان غضروفی می باشد. مقدارآسکوربات مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۱۵۰-۱۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۵۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر کیلو گرم وزن بدن می باشد(۱). منابع ویتامین شامل مرکبات،کلم،کبد،کلیه،حشرات تازه،گوشت ماهی و تمشک می باشند.

اینوزیتول
یکی از اجزای ساختمانی بافتهای زنده و جزئی از ترکیب اینوزیتول فسفو گلیسیریدها است و از طریق جلوگیری از تجمع کلسترول دارای خاصیت لیپوتروپیکی می باشد. بدین ترتیب در حفظ متابولیسم طبیعی چربی و کارکرد غشاها از اهمیت بر خوردار می باشد.علائم کمبود در آزاد ماهی،قزل آلا،کپورو گربه ماهی تغذیه شده بمدت طولانی با جیره های عاری از اینوزیتول شامل کاهش رشد،افزایش زمان تخلیه معدی،ادم،تیرگی رنگ و اتساع معده می باشند.علامت اصلی کمبود شامل مشاهده ماهیان با شکم متسع بدلیل عدم مصرف و هضم غذا همراه با کاهش رشد می باشد. مقدار مورد نیازبه شکل میواینوزیتول برای ماهی قزل آلای رنگین کمان و کپور۴۰۰-۲۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( ۲).منابع شامل گندم،نخود خشکیده،مغز،قلب،بافتهای غده ای می باشند.

کولین
منبع گروههای متیل است که در واکنشهای ترانس متیلاسیون دخیل هستند.همچنین به شکل فسفا تیدیل کولین،نقش ساختاری مهمی در غشاء های طبیعی و به عنوان استیل کولین کارکردهای مهمی بعنوان یک انتقال دهنده عصبی دارد.کولین همچنین یک عامل لیپوتروپیک و ضد خونریزی است که وجود آن برای دستیابی به رشد و ضریب تبدیل غذایی مناسب لازم می باشد. علائم کمبود شامل کاهش رشد ،کاهش هضم غذا همراه با اختلال در متابولیسم چربیها . خونریزی در کلیه و روده و افزایش زمان تخلیه معدی در ماهی قزل آلا مشاهده شده است. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۸۰۰-۶۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۶۰۰-۵۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( ۲). منابع شامل جوانه گندم،بافتهای مغز و قلب می باشند

ب) ویتامینهای محلول در چربی

ویتامین A
وجود این ویتامین برای محافظت از سلولهای مخاطی ضروری است . ویتامین A همچنین در ساختمان رنگدانه بینائی نقش مهمی را به عهده دارد. ویتامین Aموجب افزایش رشد سلولهای جدید شده و مقاومت را در برابر عفونتها افزایش می دهد ویتامین A در انتقال کلسیم از غشاء های طبیعی ،فرایند تولید مثل و رشد و نمو جنین و حفظ یکپارچگی غشای سلولی نقش دارد . نشانیهای کمبود این ویتامین شامل کاهش رشد،کاهش دید،شاخی شدن بافت پوششی،خشکی ملتحمه،شب کوری،خونریزی در اتاقک قدامی چشم ، خونریزی در قاعده باله ها، ناهنجاری استخوانی می باشند هنگامی که ماهیها بمدت طولانی در معرض کمبود ویتامین A قرار بگیرند دژنراسیون سیستم عصبی را نشان خواهند داد.هیپر ویتامینوز یا افزایش ویتامین A با علائمی از قبیل بزرگی کبد وطحال،رشد غیر طبیعی،ضایعات پوستی،شاخی شدن بافت پوششی،هیپرپلازی غضروف سرو ناهنجاری استخوانی از قبیل متصل شدن مهره ها به همدیگر همراه خواهد بود.درهنگام افزایش ویتامین A میزان روغن کبدی و آنزیم آلکالن فسفاتاز خون افزایش می یابد. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان IU 2500-2000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای ماهی کپور IU 2000-1000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد(۱).منابع ویتامین شامل روغن کبد ماهی،روغن کبد کوسه و انواع روغنهای کبد ماهی می باشند.

ویتامین D
کوله کلسیفرول کارآمد ترین شکل ویتامین است. وجود این ویتامین برای حفظ تعادل کلسیم و فسفر غیر آلی و فعالیت فسفاتاز قلیایی ضروری است کمبود ویتامین D در ماهی باعث کاهش اشتها ،کاهش وزن و کاهش آنزیم آلکالن فسفاتاز خون می شود.در قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با مقادیر بالائی از ویتامین D علائم اختلال در رشد،بی حالی و تیرگی رنگ مشخص می شود. مقدار مورد نیاز برای ماهی IU 2000-1000به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. (۱ )منابع ویتامین شامل روغن کبد انواع ماهی می باشد.

ویتامین E
این ویتامین از ترکیبات آلفا توکوفرولها تشکیل شده اند که آلفا توکوفرول مهمترین آنها می باشد.ویتامین E بعنوان یک ماده آنتی اکسیدان خارج و داخل سلولی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ویتامینهای قابل اکسیداسیون واسیدهای چرب غیر اشباع را محافظت می کند. اولین علامت کمبود شامل قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و بدنبال آن آنمی،آسیت،خشکی ملتحمه چشم،کاهش رشد،کاهش هضم غذا،اپی کاردیت ، ظهور رنگدانه سروئید در کبد و طحال ودیستروفی عضلانی میباشد. خشکی ملتحمه چشم همراه با دیستروفی عضلانی در ماهی دم زرد ژاپنی و کپور توصیف شده است.شکل های اختصاصی از شرایط فساد در چندین نوع ماهی تغذیه شده با مقادیر بالائی از اسیدهای چرب غیر اشباع همراه با توکوفرول ناکافی در جیره توصیف شده است.افزایش ویتامین E با علائم کاهش رشد،واکنش سمی کبدو مرگ همراه است. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۵۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( ۲). منابع شامل روغنهای گیاهی می باشد.

ویتامینK

وجود این ویتامین برای رخداد مکانیسمهای لخته شدن خون،متابولیسم انرژی و تخفیف تاثیر آفلاتوکسین ضروری است. پروترومبین در ماهیهای تغذیه شده با جیره های عاری از ویتامین K 3تا ۵ برابر افزایش می یابد ودر کمبود طولانی مدت علائم آنمی و مناطق خونریزی در آبششها،چشم و بافتهای خونی ظاهر می شود. ماهیهایی که با مقادیر پایین ویتامین در جیره پرورش داده می شوند افزایش توده سلولهای خونی آشکار می شود.مناطق خونریزی در بافتهای حساس مانند آبششها آشکار می شود.علائم اولیه کمبود شامل کاهش توده سلولهای خونی،خونریزی،آنمی شدید و درنهایت مرگ ماهی مجروح میباشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۱۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای میگو ۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. ( ۲)منابع ویتامین شامل سبزیجات تازه و برگدار،برگهای یونجه،سویا وکبد می باشند.

منبع : http://shilatiha.ir